Çocuklarda Disleksi ve Göz Sağlığı

Disleksi Latince bir kelimedir; dis (zorluk) ve lexia (kelime) kelimelerinin birleşmesiyle oluşur.¹

Disleksi, okuryazarlık ve dil becerilerinin gelişiminde yaşanan özel bir öğrenme güçlüğü olarak tanımlanır¹.

Toplumumuzda disleksi olan bireylerin bir tür zihinsel gerilik yaşadığını düşünmek yaygın olsa da, bu fikir gerçeği yansıtmamaktadır.¹

Normal veya üstün zekalı olma durumundan bağımsız olarak, gelişimsel beyin yetersizliği olmadan; okuma, yazma, kendini ifade etme, sosyal algı, zaman ve mekan yönelimi alanlarından bir veya birkaçında yaşanan geriliği ifade eden nörolojik bir bozukluktur.¹

Disleksi olan isimler arasında Albert Einstein, Michelangelo ve Thomas Edison sayılabilir.¹

Bilimsel çalışmalar, IQ yani zeka düzeyi ile disleksi arasında bir ilişki olmadığını ayrıca göstermiştir.¹

Belki de disleksi olduğu bilinen en ünlü isimlerden biri, zeka ile eş anlamlı hale gelen teorik bir fizikçi Albert Einstein’dır.⁷

Einstein, eğitim yıllarında geometriye olan ilgisinde deha ve yaratıcılık belirtileri gösterse de, konuşma ve sözel gelişimde zayıftı, disleksiden muzdaripti. Öğretmenleri, bu çocuğun “hiçbir şey olmayacağına” inanıyordu.⁷

Disleksi genellikle spesifik bir okuma güçlüğüdür.

Bazen sınıf seviyesinin en az iki yıl altında okuma becerisi olarak da tanımlanan disleksi, genellikle spesifik (belirli) bir okuma güçlüğü olarak adlandırılır.²

Buradaki “spesifik”, “başka eksikliklerin yokluğunda ortaya çıkan” anlamına gelir. Yani disleksi, yalnızca ortalama veya daha iyi zekaya sahip olan, duyusal kusuru olmayan bireyler için geçerli özel bir okuma güçlüğüdür.²

Disleksi şikayeti olanların harf, kelime tanıma ile ilgili problemleri, temel olarak beyindeki merkezlerde görülenin doğru yazılmasına ve okunmasına yönelik gerçekleşen işlemlerle bağlantılıdır³.

Bu durum, zihinle ilgili okuma güçlüklerinden farklıdır.³

Klinik olarak, aşağıdaki tip şikayetler disleksiye işaret edebilir:⁴

• genetik yatkınlık,
• beyinde hem yapısal hem de işlevsel görüntüleme ile açıkça gösterilmiş farklılıklar,
• görme ve okuma problemlerinin altında yatan, görsel ve işitsel algılama, işleme yavaşlığı,
• dikkat toplamada güçlük çekme,
• sağı, solu karıştırma ve
• kısa süreli hafıza zayıflığı.

Disleksiyle ilişkili, gördüğünü okurken ortaya çıkan şikayetler

Araştırmalar, disleksi şikayeti olan kişilerde iki gözün birlikte çok iyi çalışmadığını göstermiştir. Yani okurken her bir göz farklı bir harfe bakıyor olabilir:⁵

• b ve d gibi harfleri ters çevirme

Disleksi şikayeti olanlar okurken aşırı göz hareketleri yapabilirler. Gözleri sürekli soldan sağa ve sağdan sola hareket edebilir. Böylece ‘b’yi hem soldan sağa hem de sağdan sola okurlar – bu da b’yi  ‘d’ gibi gösteren bir duruma yol açar.

• Okurken kelimeleri ve satırları atlama

Gözleri çok fazla hareket ettiğinden kelimeleri ve satırları atlamaları kolaydır.

• Çok kötü heceleme

Disleksi şikayeti olanlar okuduklarında her harfe bakmazlar. Bu yüzden kötü heceleyebilirler. Bir kelimedeki sadece birkaç harfe bakarsanız okuyabilirsiniz. Ancak doğru hecelemek için her harfi hatırlamanız gerekir.

• Tahtadan kopyalama zorluğu

Tahtadan kopyalama, önce tahtaya, sonra kağıdınıza, sonra tekrar tahtaya bakmayı gerektirir. Göz hareketlerinizi kontrol etmek ve odaklanmak zorsa, doğru yere geri dönmek zor olabilecektir.

• Kelimeler hareket ediyor gibi görünür, bulanıktır veya çift görünümdedir

Disleksi şikayeti olan pek çok çocuğun odaklanma sorunları vardır. Bir göz bir harfe bakarken diğer göz başka bir harfe bakar. Bu, beyinlerinin aynı anda iki görüntü aldığı anlamına gelir. Beyin hangi görüntünün işleneceğini değiştirirse, metnin hareket ediyormuş gibi görünmesine neden olur.

Alternatif olarak, beyin iki görüntüyü alıp ikisini de kullanabilir, bu da kelimelerin bulanık veya çift görünmesini sağlar.

• Okuduğunu anlamama

Disleksi şikayeti olmayan insanlar okurken dakikada yaklaşık 150 noktaya bakarlar. Ancak disleksi şikayeti olan çocuklar çoğunlukla yanlış yerde olacak şekilde 1000 noktaya bakarlar. Bu yüzden yanlış noktaları süzmek için çok fazla beyin gücü harcarlar. O zaman okuduklarını anlamaları için yeterli işlem gücü kalmaz.

• Yavaş okuma

Disleksi şikayeti olan çocuklar çok fazla göz hareketi yaptıkları için beyinlerinin bir sonraki harfin/kelimenin ne olması gerektiğini anlaması uzun zaman alır. Böylece beyinleri, bir anlam ifade edene kadar metni yeniden taramaya devam ederler.

Göz ve görme şikayetleri disleksiye neden olmaz. ⁶

Birlikte ortaya çıkabilecek ilgisiz sorunlardır, yani bir çocuğun her ikisine de sahip olabileceği anlamına gelir. Disleksisi olan çocukların göz ve görme sorunları yaşama olasılığı diğer çocuklardan daha fazla değildir.

Ancak çocuğunuz okumakta zorlanıyorsa, göz muayenesi iyi bir fikir olabilir. Herhangi bir görme şikayetinin düzeltilmesi gerekir. Ancak disleksi olan çocuklar, gözlük veya göz egzersizleri ile görmeleri düzeltildikten sonra bile disleksi belirtileri göstermeye devam ederler.

GÖRME VE OKUMA İLİŞKİSİ

Okumak modern insanın günlük hayatta kullandığı, en karmaşık, görmeyle ilişkili aktivitelerdendir.

Bu süreç, klasik olarak iki aşamalıdır:⁴

• Birinci aşamada kelimenin görüntüsü oküler olarak yani gözün görmesiyle yakalanır ve beyne bu görüntü gönderilir.
• İkinci aşamada beynin farklı merkezlerinde yeni okunan kelimenin tanımlanmasına ve anlamlandırılmasına izin veren zihinsel süreç başlar.

Disleksinin neden olduğu okuma güçlükleriyle başa çıkmak ve başarılı bir bireye dönüşmek disleksiye uygun destek eğitimleri alınarak mümkündür. ⁸⁹

Disleksi, günlük olarak zorluklar ortaya çıkarabilen yaşam boyu süren bir sorundur, ancak okuma ve yazma becerilerini geliştirmek ve sorunu olanların okulda ve işte başarılı olmalarına yardımcı olmak için destek mevcuttur.⁸

Disleksi şikayeti olan bir çocuğa ne kadar erken teşhis konulursa, eğitimsel müdahalelerin o kadar etkili olması muhtemeldir.⁸

Çocuğunuzun disleksi varsa, muhtemelen ekstra eğitim desteğine ihtiyacı olacaktır.⁸

Uygun destekle, çocuğunuzun normal bir okula gitmemesi için genellikle hiçbir neden yoktur.

Çocuğunuza yardımcı olabilecek teknikler ve destek şunları içerir:

• ara sıra bire bir öğretim veya uzman bir öğretmenle küçük bir grupta dersler
• fonik (kelimeleri oluşturan daha küçük sesleri tanımlama ve işleme yeteneğini geliştirmeye odaklanan özel bir öğrenme tekniği)
• Çocuğunuzun biraz daha büyüdüğünde okumasını ve yazmasını kolaylaştırabilecek bilgisayarlar ve konuşma tanıma yazılımı gibi teknolojiler

Disleksi tedavisi şu anda konuşma terapisi uygulamalarına dayanmaktadır.⁹

Görme alanında da, tüm disleksiklerin oküler motilite (göz hareketleri) ve akomodatif gücün (gözün farklı uzaklıklara uyumlu davranarak net görmenin sağlanması) ayrıntılı bir analizini yapmak için kapsamlı oftalmolojik muayenelerden geçmesi esastır. Tüm kırılma bozuklukları, kod çözmedeki zorlukları artırabileceğinden ve aşırı uyum sağlayarak dikkati engelleyebileceğinden düzeltilmelidir.⁹

Yalnızca bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.

1:Demirtaş H. Dyslexia. Journal of Experimental and Basic Medical Sciences 2020;1(1):32-35.
2:https://wac.colostate.edu/jbw/v4n2/parker.pdf. Erişim tarihi: Eylül 2021.
3:https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1258036.pdf. Erişim tarihi: Eylül 2021.
4:Stein J. Dyslexia: the Role of Vision and Visual Attention. Curr Dev Disord Rep (2014) 1:267–280.
5:https://dyslexiagold.co.uk/Dyslexia/Vision. Erişim tarihi: Eylül 2021.
6:https://www.understood.org/articles/en/faqs-about-vision-and-dyslexia. Erişim tarihi: Eylül 2021.
7:https://journal.imse.com/12-famous-people-who-struggled-with-dyslexia-before-changing-the-world/. Erişim tarihi: Eylül 2021.
8:https://www.nhs.uk/conditions/dyslexia/diagnosis/. Erişim tarihi: Eylül 2021.
9:Quercia P et al. Developmental dyslexia and vision. Clinical Ophthalmology 2013:7 869–881.

Yayın Tarihi: 18.11.2021